Sedmovjekovna srpska lavra manastir Banjska, zadužbina Stefana Uroša Drugog – Svetog kralja Milutina, proslavila je hramovnu slavu Svetog Stefana i 700 godina od upokojenja svoga ktitora u prisustvu velikog broja vjernika.
Svetu arhijerejsku liturgiju služio je episkop raško-prizrenski Teodosije koji je podsjetio da je Sveti kralj Milutin bio najveći zadužbinar, dobrotvor, imao veliku milost prema svima, podizao i obnavljao crkve i da je velika čast nastaviti njegovo djelo.
On je istakao da je zadovoljstvo vidjeti da se bratstvo manastira obnavlja nakon što je zamonašio iskušenika kome je dao monaško ime Miron.
– Ova svetinja je vekovima ležala u grobu, vaskrsla je i u sili vaskrsenja ona je prosijala – rekao je vladika Teodosije.
Srpska pravoslavna crkva i vjernici danas proslavljaju praznik Svetog Stefana ljetnog ili kako se još naziva Sveti Stefan Vjetroviti. Vjerovanje je da bi se na ovaj praznik trebalo čuvati vjetra.
Vladika je čestitao slavu igumanu Danilu, bratiji i svečarima, rekavši da je velika čast biti domaćin slave na 700 godina od upokojenja kralja Milutina, prenosi portal „Kosovo onlajn“.
Najslavniji kralj srpski, koji je najviše hramova podigao i crkava obnovio, vladao je 40 godina i podigao 40 crkava.
Od 1293. do 1321. podigao je saborni hram u Hilandaru na Svetoj Gori, Bogorodicu Ljevišku u Prizrenu, Svetu Nikitu u Skopskoj Crnoj Gori, Svetog Joakima i Anu u Studenici, Svetog Đorđa u Starom Nagoričanu, Banjsku i Gračanicu na Kosovu.
Srpski kralj sagradi manastir i Svetih arhanđela u Jerusalimu nedaleko od groba Gospodnjeg, crkvu Svete Sofije u Sofiji u Bugarskoj, na Svetoj gori Sinajskoj crkvu, u crkvu posvećenu Svetom Preteči u sklopu carigradskog manastira, dvije crkve u Solunu…
Kralj Milutin se upokojio 1321. godine u Nerodimlju, odakle ga je arhiepiskop Danilo Drugi prenio u Banjsku.
Banjsku je namijenio sebi za grobnu crkvu i tamo je prvo i bio sahranjen. Međutim, poslije Kosovske bitke 1389. godine njegovo netruležno tijelo je prenijeto u Trepču, a potom u bugarski grad Sofiju gdje se i sada nalazi.
Manastir Banjska podigao je sveti kralj za samo četri godine /1312 – 1316/, na mjestu starijeg porušenog hrama, gdje je za vrijeme Uroša Prvog bilo sjedište Banjske episkopije.
Manastir Banjska je 2013. godine svečano proslavio sedam vijekova postojanja i opstajanja u burnoj istoriji koju je dijelio sa svojim narodom.
Paljen je, pljačkan i skrnavljen, biblioteka, raskošni bogoslužbeni predmeti, ikone su spaljene ili pokradene.
Crkva je u 17. vijeku bila pretvorena u džamiju, a ostale građevine u porti porušene. Restauracija i konzervacija urađena je 1938. godine.
Najznačajniji skulpturalni ukras je skulptura Bogorodice sa malim Hristom. Bogorodica je bila dio skulpturalne dekoracije koja je krasila okno na ulazu u centralni dio unutrašnjosti hrama. Danas čuvena kao Bogorodica Sokolička čudotvori u obližnjem manastiru Sokolici.
U manastiru Banjska je 2004. godine poslije više od pet vijekova Svetu arhijerejsku liturgiju sa arhijerejima služio blaženopočivši patrijarh srpski Pavle, čime je označena obnova i vraćen duhovni život.
Manastir Banjska je spomenik kulture prve kategorije od izuzetnog značaja.
