Sa prvim danom Nove godine Hrvatska je preuzela šestomjesečni turnus predsjedavanja Evropskom unijom. Do kraja juna Zagreb, od početka jula Berlin – stoje za kormilom evropskog broda u oluji. „Njemačka 2020. duplo predsjedava Unijom“, sažima beogradski dopisnik austrijskog dnevnika Prese sarkazam iz evropskih diplomatskih salona. O dva lica Hrvatske.
Šestomjesečni turnus predsjedavanja Savetom Evropske unije nije bogzna šta u smislu realnog pokazatelja moći jedne EU članice. Svi dođu na red kad dođu na red, pa trud, entuzijazam i ambicija ne pomažu mnogo – ko je u evropskom kontekstu bio moćan prije preuzimanja te funkcije, taj je i ostao, ko je virio iz drugog ili trećeg reda, takav je i predao štafetu onome iza sebe.
Predsjedavanje Unijom zvuči danas kao politička parafraza Vorholove izjave o tome da će u budućnosti svako doživjeti svjetsku slavu od 15 minuta. Ono što je nekad izgledalo kao demokratizacija umjetnosti, danas je znak simboličke politike ravnopravnosti koja nastupa po principu „prvi među jednakima“, ne za 15 minuta, već punih šest mjeseci.
Ali i pored dekorativnog, scenskog karaktera administrativnog „vođe“ Evropske unije, ta funkcija je daleko od toga da bude nevažna. Ritam predsjedavanja, dvije zemlje po godini, ritual je koji učvršćuje zajedništvo, koji stvara zajedništvo kad ga nema, koji ne-članovima odašilje surovu poruku identiteta zatvorene koterije.
Što su zainteresovani bliži članstvu, što su više opstruisani da i sami uđu unutra i preuzmu dio odgovornosti za budućnost zajedničkog kontinenta, tim surovije dopire do njih poruka redovne smjene u Savjetu EU kao poruka isključenosti, distance i izolacije.
Svim srpskim protivnicima ulaska u EU: Šta biste sve dali za pravo da šest mjeseci iznutra uništavate Uniju, kao što se sad Hrvatskoj pruža prilika do juna?
Tomas Rozer, balkanski špijun
Argumenti u gornjem dijelu teksta, da predsjedavanje EU nije bitno, ali je vrlo važno, namjerno su izneseni u antitezi. Tu su da čitaocima predstave skladnu malu analizu beogradskog dopisnika austrijskog dnevnika Prese Tomasa Rozera o Hrvatskoj na (administrativnom) vrhu Evropske unije.
Antiteza se koristi kao uvod u Rozerov tekst pod naslovom „Premijera u znaku Bregzita“. Bez te metodološke vježbice u obraćanju pažnje, čitaocu bi možda promakle finese u Rozerovoj analizi, što bi bila šteta.
Rozerov tekst, duboka kritika hrvatskog trenutka i političkog smjera je sistematski sastavljen od antiteza – sve ritualno svječano, a u stvari katastrofalno; sve o jedinstvu, a u stvari o krajnjoj nekoncilijantnosti; sve o gledanju u naprijed, a u stvari o prošlosti; sve o Evropi, a u stvari o ljutoj hrvatskoj desnici; sve o Hrvatskoj, a u stvari o Njemačkoj.
Iako po rođenju Nijemac, Rozer izvrsno vlada specifičnom vrstom austrijskog humora, tipom „bečki šme“, što bi bio sarkazam koji iza sebe ostavlja fizički trag ugriza – mentalna bol brzo prođe, ali otisak zuba dugo traje.
Već više od decenije je Rozer Beograđanin, iz Beograda se javlja ne samo za austrijske, nego i za niz njemačkih medija. Prošlog maja je izašla njegova knjiga „Pošta od balkanskog špijuna. Depeše iz nestale zemlje“.
Usput, Rozer je oštar kritičar svih državnih i političkih elita u zemljama nasljednicama bivše Jugoslavije, uključujući i Srbiju, ali svejedno, za razliku od nekih drugih dopisnika s toj područja, kao na primjer frankfurtskog FAZ-a, nikad ne polomi porcelan iza sebe. Nije ličan, njegov „šme“ je više principijelan nego zloban.
Razlog da se ovde apostrofira Rozerov kratki tekst o Hrvatskoj je da niko od njemačkih medija nije razornije, duhovitije i na oskudnijem prostoru ogolio znanje Evropske unije o krakteru države u koju se Hrvatska razvila od dobijanja samostalnosti.
Tamo gdje će, na primjer, njemački Handelsblat reći da je „situacija u Hrvatskoj i Evropi tako teška, da će Hrvatskoj biti potrebna njemačka pomoć narednih šest mjeseci“, Rozer kaže da će Njemačka „dva puta predsedavati Unijom ove godine“.
Ono što se drugde preskače, ignoriše, prećutkuje za ljubav korporativnog dostojanstva EU, u donjem tekstu se razotkriva kao urnebesna ironija – da Evropska unija zna kakva je država Hrvatska postala, ali da nema želje da se time bavi.
Ili da je kasno da se time bavi. U lijepoj hrvatskoj poslovici bi se reklo, prošla baka s kolačima!
Ta tehnika ćutnje je do sada bila moguća, jer je Zagreb obitavao u slijepom oku Unije. Do juna će biti pod reflektorima i to je nova situacija za „debitanta“ Hrvatsku.
Beograd ima srce veliko, svi stanu unutra!
Hrvatski unutrašnji razvoj je već dovoljno loš, a da Kolinda još nije ni pobijedila u drugoj rundi predsjedničkih izbora. Još ako se pođe od stava da je Kolinda, barem po posljednjim izjavama, državnički dostojanstvenija i uzdržanija od Milanovića, koji u debatama nastupa kao „šibadžija“ s Črnomerca, slika hrvatske koncilijantske susjedske politike pojavljuje se u valerima od lošeg do goreg.
Milanovićevo neprestano ponavljanje posljednje sedmice termina „beogradska čaršija“, kao interesne grupe koja stoji iza nereda u Crnoj Gori je iritantno, po smislu ravno svemirskoj nebuli. Šta bi bila „beogradska čaršija“? Diplomatski termin hrvatskog fifti-fifti predsjedničkog kandidata za srpsku „duboku državu“?
Sa „beogradskom čaršijom“ kao političkom kategorijom na djelu je još jedna antiteza u razmeni između javnog diskursa Beograda i Zagreba. Nije u direktnoj vezi sa Rozerovim tekstom, ali jeste sa njegovom metodologijom, pa je ovde zbog aktuelnosti treba spomenuti: teza-antiteza u komplementarnom zagrljaju.
Ono što je za hrvatskog političara, možda predsjednika, „beogradska čaršija“, za srpskog autora Vladimira Kolarića su „beogradske alapače“ i „beogradski intriganti“ („Crna Gora se brani (i) u Beogradu“, Novi standard, 27.12.2019).
Ta tri termina, šta god oni znače, stupaju u fascinantnu razmjenu smisla. Dok Milanović upozorava „beogradsku čaršiju“ da prestane da se miješa u nemire u Crnoj Gori, Kolarić, teoretičar kulture i umjetnosti, proziva „beogradske alapače“ i „beogradske intrigante“ da prestanu da ometaju Milanovićevu „beogradsku čaršiju“ da se herojski uplete u događaje u Crnoj Gori.
Jadni Beograd, poednako omrznut od hrvatskih i srpskih nacionalista. Bijeli grad kao teza i antiteza samog sebe!
Prevod Rozerovog teksta, napisanog po antitetičkom principu toplo-hladno, podgrejano pa ledeno za Hrvatsku, čitaocima nudimo dole u cijelosti.
Premijera u znaku Bregzita
Tomas Rozer, Prese, 27.12.2019.
Sa prvim danom Nove godine Hrvatska preuzima predsjedavanje Evropskom unijom. Napeti odnosi Zagreba sa susjedima otežavaju ovaj debi.
Ne bi li se zaskočila stvarnost, lovorike iz Evrope stižu unaprijed. Predsjednica Komisije Ursula Lajen hvali jadransku državu kao „pravu evropsku priču o uspjehu“. I u Zagrebu se odlučuju za upečatljive floskule. On je za EU koja nastupa „ujedinjena a ne razdvojena“ oglašava konzervativni premijer Andrej Plenković hrvatske namjere.
Diplomatski zašećereno ima uvek dobru konjukturu u nesigurnim vremenima. Kao najmlađi član, Hrvatska je dobila zadatak da sprovede oproštaj od EU jednog umornog člana.
Istovremeno, debitantska kvaka je u tome da nacionalistički tonovi iz domaće predsjedničke kampanje i stalne svađe sa susjedima bacaju sjenku na tu ionako napetu konstrukciju.
Uredno odvijanje Bregzita, pripreme za evropski budžetski poker, kao i nove impulse za blokirani proces proširenja, Zagreb radosno i ambiciozno proglašava svojim glavnim ciljevima narednih šest mjeseci. Ali i tu se nadvila senka, govore skeptici: Njemačka iduće godine dva puta glumi predsjedništvo EU – prvi put za Hrvatsku, od 1. jula za za samu sebe.
Tvrda konkurencija s desna
On je za Evropu koja gleda prema vani, a ne samo unutra, obećava bivši evropski parlamentarac Plenković. Ali od kad je Hrvatska u julu 2013. pristupila EU, horizonti u toj zemlji su se paradoksalno više nacionalistički suzili, nego evropski proširili.
„Centrist“ Plenković istina drži svoju nesigurnu koaliciju čvrsto na evropskom mejnstrim kursu i barem u spoljnoj politici izgleda kao da je spriječio „orbanizaciju“ Hrvatske.
Istovremeno, nema govora o jasnoj distanci prema nacionalističkim snagama u HDZ-u ili van njega, takvog poteza se uzdržava. U izborima za evropski parlament u maju, kao i u prvom krugu predsjedničkih izbora, nova konkurencija sa tvrde desnice ga opasno ugrožava.
Unutrašnjo-politički potresi i trajne krize sa skoro svim susjedima opterećuju ovu zemlju, koja još izgleda kao da je mentalno zapela u vremenima hrvatskih ratova (1991-1995). Na to se nastavljaju propuštene reforme i dramatični demografski gubici: Egzodus mlade obrazovane generacije u druge evropske zemlje je smanjio nezaposlenost mladih, ali istovremeno zakočio eknomski napredak.
Za jedan od prioriteta svog predsjedavanja Unijom Hrvatska je proglasila odbranu EU granica. Istovremeno, Zagreb se optužuje da neželjene migrante ilegalno forsira preko zelene granice.
„Advokat“ EU-kandidata?
Veliki razmak između deklarisanog i stvarnog zjapi i kad se govori o hrvatskom odnosu sa susjedima. Zagreb će biti „advokat“ EU-kandidata, izjavila je tadašnja ministarka spoljnih poslova Vesna Pusić prilikom prijema Hrvatske u EU 2013. U stvarnosti, Hrvatska je za Beograd i Sarajevo prije kočničar, nego saveznik.
Dva puta je Brisel morao da upozorava Hrvatsku zbog nelegalnih trgovinskih sankcija prema bivšem ratnom neprijatelju Srbiji.
Uz napeti odnos prema Beogradu, tu su i svađe za morske granice sa Slovenijom, beskrajno natezanje sa Mađarskom oko INA koncerna, i izgradnja mosta na Pelješcu: Svuda upada u oči generalna nesposobnost Zagreba da sukobe interesa rješava u kooperativnoj atmosferi.
Istovremeno, stalno dodvoravanje nacionalističkim sentimentima u unutrašnjosti onemogućava preokretanje tog trenda.
Kao „vrhunac“ hrvatske EU integracije premijer Plenković unaprijed nazdravlja uspjehu hrvatskog predsedavanja Unijom. U stvarnosti, ta funkcija će samo gurnuti Hrvatsku pod reflektore evropske javnosti. Hoće li se ta pažnja pokazati kao prednost za Zagreb, tek će se vidjeti.
