Za Parlamentarnu skupštinu NATO koja je nedavno u status pridruženog člana unaprijedila Skupštinu tzv. Kosova, pripremljen je i izvještaj koji pokazuje kakve su namjere Sjevernoatlantske alijanse prema Srbiji.
Pod nazivom „Zapadni Balkan: novi bezbjednosni izazovi na pragu NATO-a“ izvještaj je sastavio engleski lord Mark Lankaster i u njemu praktično predlaže ograničavanje postojećih ovlašćenja Republici Srpskoj do neprepoznatljivosti, a daje i nove ideje kada je riječ o saradnji tzv. Kosova i NATO-a.
Što se tiče Srbije, njoj je namijenjen „odgovarajući pritisak“, rečeno u stilu engleskih lordova.
Razvlašćivanje Srpske
Jedna ideja se odnosi na pritisak koji EU, Velika Britanija i SAD treba da izvrše na BiH kako bi izvršila suštinske konstitutivne reforme.
Posebne izazove u tom smislu predstavlja politička centralizacija, razvijanje izvan modela konstitutivnih naroda i smanjivanje prava na veto uključenih strana, kako piše u izvještaju.
Kao potporu za tvrdnju o prevaziđenosti modela tri konstitutivna naroda izvještaj se (tačka 13) poziva na presudu Evropskog suda za ljudska prava. Radi se o slučaju Sejdić-Finci protiv BiH u kojem je presuđeno u korist ovog Roma i Jevrejina koji su se žalili da im je tripartitnim ustrojenjem Predsjedništva BiH narušeno demokratsko pravo da budu birani u ovo tijelo.
U dokumentu NATO-a tako su neobično otvoreno i direktno data „uputstva za korišćenje“ BiH i razvlašćivanje Republike Srpske upakovana u birokratski jezik izvještaja, a opet tako nedvosmislena, da liče na ono što se nekad u BiH zvalo „svilen gajtan“.
Može se pretpostaviti da se pod centralizacijom podrazumijeva utapanje Republike Srpske u BiH i njeno nestajanje, kao što bi srpska strana isparila i iz „prevaziđenog modela“ tri konstitutivna naroda, a iz ruku bi im bilo izbijeno i pravo veta kao posljednja linija odbrane sopstvenih interesa.
Povod za takve pretpostavke ne daju ni teorije o britanskim zavjerama, ni animozitet Srba prema NATO-u koji ga je bombardovao s obje strane Drine, već ono što piše u samom izvještaju. Ali na drugom mjestu.
U tački 26 i 28 jasno je navedeno da je Republika Srpska kamen spoticanja za NATO integracije BiH.
Glavna prepreka za usvajanje Akcionog plana za članstvo bilo je protivljenje rukovodstva Republike Srpske da učestvuje u ovom programu, navodi lord Lankaster i dodaje i da su iz Komisije za saradnju sa NATO-om povučeni srpski predstavnici.
Iako se ne kaže direktno, da se naslutiti da u slučaju neposlušnosti Republike Srpske treba da bude spreman i odgovor. Engleski lord poziva u izvještaju da se misiji EUFOR-a u BiH obezbijede neophodna sredstva i budžet „kao sredstvo za suprotstavljanje opasnim trendovima u zemlji da se razbije poslijeratni dogovor“.
Od tog dogovora, kao što se vidi iz izvještaja, jača je sudska presuda Sejdić-Finci na koju se autor poziva kada traži konstitutivne reforme u BiH.
Kina glavni konkurent
Pominju se, neizbježno, i strani uticaji koje treba suzbiti kada je u pitanju Zapadni Balkan: vrlo konkretno se izdvaja Kina, a naravno tu je i Rusija.
Kada je u pitanju NATO, strateško takmičenje se odvija širom planete, ali to što se ono odvija na pragu Alijanse na Zapadnom Balkanu je od posebnog značaja, naglašava se u izvještaju.
A onda se odmah u sljedećoj rečenici pominju Rusija i Kina za koje se navodi da imaju široke veze s regionom, ali i da je Kina najveći takmac.
Naglašava se da bi EU trebalo više da se ekonomski angažuje u regionu kako bi se suprotstavila uticaju Kine (tačka 82c). Valjda da bi EU znala čemu ekonomski treba da parira, u izvještaju se bilježi da je Kina investirala na Zapadnom Balkanu 32 milijarde evra između 2009. i 2022. godine. Ali i da je postala najveći pojedinačni investitor u Srbiji sa ulaganjem od 1,4 milijarde evra u 2022.
Naglašava se da postoji saradnja i u vojnoj industriji kada su u pitanju Srbija i Kina, odnosno da je Kina postala najveći snabdjevač oružjem i vojnom opremom Srbije.
U izvještaju lorda Lankastera neizostavno je svoje mjesto pronašla i Rusija za koju se navodi da je njen glavni uticaj na Zapadnom Balkanu politički (tačka 63).
Konstatuje se da su odnosi Moskve i Beograda posebno prijateljski, a da su još čvršće veze Rusije i Srpske. Navodi se i da se Rusija „dosljedno protivi nezavisnosti tzv. Kosova“, dok je predsjednik Srpske Milorad Dodik, kako se ističe, evropski lider koji je najviše puta bio u Moskvi od početka sukoba u Ukrajini, prenosi RT Balkan.
Što je veoma neobično onima koji pišu izvještaje u kojima savjetuju normalizaciju odnosa Beograda i Prištine kroz „odgovarajući pritisak“, a za Republiku Srpsku predlažu samoukidanje kroz konstitutivne reforme.
