U osvrtu Republičkog centra za istraživanje rata, ratnih zločina i traženje nestalih lica na krizu u Gazi i ponovnu pojavu antisemitizma u BiH ističe se da je „nevjerovatna činjenica da u antifašističkom pokretu otpora u BiH tokom Drugog svjetskog rata muslimani u BiH nisu igrali gotovo nikakvu ulogu“.
– Muslimanska i hrvatska zajednica u Sarajevu dočekala je ulazak nacističkih jedinica u Sarajevo sa oduševljenjem, a kada je „konačno rješenje“ počelo da se sprovodi u Bosni „brojni pripadnici sarajevske vladajuće elite okretali su glavu na drugu stranu dok su Jevreji bili silom odvođeni iz grada“. Do avgusta 1942. godine, jevrejska zajednica u Sarajevu je u suštini prestala da postoji, a gradske sefardske i aškenaske sinagoge bile su ili uništene ili nepovratno oštećene. Većina muslimanske elite u BiH sa zanosom se pridružila kvislinškoj
„Nezavisnoj Državi Hrvatskoj“ Ante Pavelića (NDH). Na primjer, vodeći politički vođa bosanskih muslimana tog vremena Džafer Kulenović postao je potpredsjednik Vlade NDH. Fehim Spaho, poglavar muslimanske vjerske zajednice u BiH u vrijeme izbijanja Drugog svjetskog rata, takođe je bio proustaški orijentisan, a brojni drugi bosanskohercegovački muslimanski politički, vjerski, intelektualni i privredni čelnici pridružili su se Hitlerovim nastojanjima da nametne „novi svjetski poredak“ na Balkanu – navodi se u osvrtu.
Početkom 1942. godine komandant jugoslovenskih partizana Josip Broz Tito tvrdio je da preko 95 odsto partizanske vojske čine Srbi. U maju i junu 1943. godine, tokom epske bitke na Sutjesci, na granici između Bosne, Hercegovine i Crne Gore, od 22.148 partizana, 11.851 su bili Srbi, a 5.220 Hrvati. Muslimana je bilo svega 866 (tj. manje od četiri procenta partizanskih snaga). Tito je još i u maju 1944. godine javno istaknuo da muslimani čine samo 2,5 odsto partizanskih snaga, uprkos činjenici da je BiH bila središte partizanskog pokreta. Kako navodi jedan akademski stručnjak za taj istorijski period, „u većini krajeva muslimani su bili u redovima ustaša ili u službi okupacionih snaga“. Umjesto da se pridruže antifašističkom otporu u okupiranoj Jugoslaviji, mnogi muslimani u BiH radije su se pridruživali nacistima. Godine 1943, Adolf Hitler i Hajnrih Himler dali su saglasnost na formiranje prve nearijevske SS jedinice, takozvane „Handžar divizije“, sastavljene od preko 17.000 dobrovoljaca iz redova muslimana u BiH.
– Novembra 1942. godine, pronacistička muslimanska elita u BiH (uključujući tadašnjeg gradonačelnika Sarajeva Mustafu Softića) napisala je Memorandum „Narodnog komiteta“ od 1. novembra 1942. njegovoj ekselenciji Adolfu Hitleru, fireru njemačkog naroda, u kom od Hitlera traže da Bosna postane zasebna jedinica u okviru Trećeg Rajha pod direktnom kontrolom uprave koju bi postavio Hitler lično. U Memorandumu, koji počinje sa „Fireru naš!“, pozivaju na prisilno protjerivanje i preseljenje Hrvata i Srba sa teritorija za koje se tvrdilo da su muslimanske. Autori, dalje, tvrde: „Niko, nijedna etnička grupa, nijedno pleme, a isto tako nijedan narod u čitavoj Evropi nije sa više privrženosti osjetio i razumio Vaš gigantski pokret za uspostavljanje novog poretka u Evropi, kao mi Bosanci, bosanski muslimani. Mi smo u načelima Vašeg pokreta, nacionalsocijalizma, osjetili da on jedini donosi pravdu, red i mir u Evropu, koja je zatrovana i upropašćena demokratizmom“ – navodi se u osvrtu.
Zapanjujuće je, dodaje se, da se autor Memoranduma dalje žali da vodeći ustaški zvaničnici u Sarajevu potkopavaju Hitlerove direktive tako što pripadnicima sarajevske jevrejske zajednice dozvoljavaju da pređu u katoličanstvo.
– Kako se kaže u Memorandumu, taj službenik je „izigrao Vaše namjere i odredbe po pitanju Jevreja i počeo je odmah da brojne Jevreje u Bosni, naročito u Sarajevu, gdje ih ima veoma brojnih i veoma bogatih, prima u katoličku crkvu. Time je pokušao da ih zaštiti od onoga do čega je, nakon pobjede i osvajanja ove zemlje, moralo doći“. U sličnom tonu, glavni imam Handžar divizije Husein efendija Đozo (kog je jedan naučnik nazvao „najuticajnijim islamskim misliocem u Bosni do njegove smrti 1982. godine“) izrazio je svoju odanost Trećem Rajhu u pismu Hajnrihu Himleru, rekavši rajhsfireru: „Spremni smo da položimo svoje živote u borbi za velikog vođu Adolfa Hitlera i Novu Evropu“. U svom članku „Zadaci esesovca“, Đozo piše da su „pod imenom demokratije, Jevreji i masoni odigrali ključnu ulogu u (evropskom) političkom i duhovnom životu … Neće biti lako osloboditi Evropu od ovih neprijatelja, ali esesovac će… izgraditi bolju budućnost za Evropu“ – piše u osvrtu.
Drugi vodeći profašistički bosanski muslimanski intelektualac tokom Drugog svjetskog rata bio je Mustafa Busuladžić, predsjednik organizacije „Mladi muslimani“, grupe islamističkih ekstremista među čijim pristašama je bio i mladi Alija Izetbegović.
– Busuladžić je bio istaknuti bosanski islamski intelektualac i antisemita. On u jednom svom tekstu lamentira nad činjenicom da su se „kod nas ljudi borili protiv Židova i njihovih spekulacija, protiv njihovih prevara i izrabljivanja. Njih je nestalo iz čaršije, ali je u čaršiji ostao židovski duh špekulacije, podvaljivanja, nabijanja cijena i lihvarenja u tolikoj mjeri da pokvarenost stanovitih trgovaca, bez obzira na vjeru, zasjenjuje rad nestalih Židova“, navodi se u osvrtu i ukazuje da je zanimljivo da su u Evropi 21. vijeka škole i ulice u Sarajevu nazvane po Đozi i Busuladžiću „u njihovu čast“.
U revizionističkim osvrtima postoji nastojanje da se prikaže da su se muslimani u BiH tokom Drugog svjetskog rata hrabro suprotstavile nacističkoj i ustaškoj politici, ali ti pokušaji počivaju na neiskrenom tumačenju takozvanih „muslimanskih rezolucija“ koje su sastavile različite muslimanske elite u različitim gradovima širom BiH 1941. godine.
Tako se u jednom slučaju tvrdi da su rezolucije bile „rana manifestacija muslimanske opozicije ustaškom režimu“, dok istovremeno natpisi u sredstvima informisanja o skupovima pokazuju nešto sasvim drugo, navodi se u osvrtu.
Na primjer, sastanak na kojem je El Hidaje (udruženje muslimanskih klerika) u Sarajevu u avgustu 1941. izdalo „Rezoluciju“ počeo je izjavom lojalnosti Anti Paveliću i NDH: „Imamo čast pozdraviti Vas kao Poglavnika naše mlade i mile Nezavisne Države Hrvatske, koji u svakom pravcu ima puno razumijevanje za potrebe naše Islamske vjerske zajednice. Izražavajući našu zahvalnost i odanost ostajemo,
Za Dom spremni!“.
Namjera rezolucije El Hidaje bila je, zapravo, da se NDH proširi: njom su ustaške vlasti pozvane da u okvire granica NDH uvrste i Novopazarski sandžak. Štaviše, u rezoluciji El Hidaje nema ni riječi o progonu Srba, Jevreja i Roma u NDH, naprotiv, pozivajući na ravnopravnost katolicizma i islama u NDH, u rezoluciji El Hidaje nema pomena prava pravoslavne, jevrejske ili protestantske zajednice u BiH.
Druge „muslimanske rezolucije“ takođe su bile kontradiktorne na mnoge druge načine. Na primjer, među potpisnicima „Sarajevske rezolucije“ bili su niko drugi do SS oficir/imam Husein Đozo i gradonačelnik Sarajeva Mustafa Softić, jedan od autora Memoranduma Adolfu Hitleru.
U jednoj analizi „Sarajevske rezolucije“ kaže se: „… ne može se zanemariti da je prethodnih mjeseci većina potpisnika podržala njemačku i ustašku agendu. Iako sada drže slovo protiv vjerske netolerancije, dvanaest ljudi je takođe potpisalo antisemitsku peticiju ‘Zaustavite Jevreje’ u martu 1941. godine… Većina političara bila je na položaju u sudovima ili birokratiji NDH … mnogi su se okoristili od diskriminatornog programa (ustaškog) režima, posebno od eksproprijacije imovine. Svega je šačica kritikovala, a kamoli se bunila protiv
diskriminacije i deportacije Jevreja“.
I druge „rezolucije“ se teško mogu smatrati „činom otpora“. „Prijedorska rezolucija“ je uglavnom litanija pritužbi na činjenicu da vlasti NDH u tom gradu ne zapošljavaju dovoljno muslimana. U „Zeničkoj rezoluciji“ izražava se protest protiv činjenice da su Romi muslimani proganjani od režima NDH, ali ne i protiv progona Roma nemuslimana.
U sedam „rezolucija“ kojima se navodno protestuje protiv progona Srba i Jevreja, ovi potonji pominju se samo u jednoj (Banjalučka rezolucija), i to samo u kontekstu nepravedne raspodjele njihove oduzete imovine ljudima „koji nemaju nikakvih posebnih zasluga za državu Hrvatsku“.
– Nakon 1945. godine, pobjeda komunista u Jugoslaviji otjerala je ove antisemitske stavove muslimana u BiH u ilegalu ili van zemlje (mnogi kolaboracionisti fašista iz reda muslimana, na primjer, pobjegli su u Siriju). Ipak, pojava islamističkog pokreta Alije Izetbegovića početkom ’90-ih godina omogućila je da ova skrivena struja raspoloženja bosanskih muslimana ponovo izađe na površinu u bh društvu i politici – navodi se u osvrtu.
Kompletan osvrt Republičkog centra za istraživanje rata, ratnih zličina i traženje nestalih lica pročitajte OVDJE.
