U petak, 28. februara, navršava se 28 godina od donošenja prvog Ustava Republike Srpske, jednog od najvažnijih konstitutivnih akata koji su bili osnov za njeno stvaranje.
Prvi Ustav donesen je 28. februara 1992. pod imenom Ustav Srpske Republike BiH i bio je temelj pravne moći, sigurnosti, legaliteta i legitimiteta Republike Srpske.
Ovim aktom definisan je politički okvir Republike Srpske i funkcionisanje njenih demokratskih institucija, te stvoren temelj na kojem Srpska i danas počiva.
Donošenjem prvog Ustava srpski narod i njegovo tadašnje rukovodstvo poslali su jasnu poruku da žele da žive u demokratski uređenom društvu u kojem su prava i slobode zagarantovane svima koji poštuju taj akt.
Tadašnja generacija političara pokazala je da ima hrabrosti, želje, snage i viziju da Republiku Srpsku uredi i kroz njen najveći zakonodavni akt – Ustav.
Prvi hrabar korak srpskih poslanika u Sarajevu i njihova istorijska odluka da osnuju Skupštinu srpskog naroda, 24. oktobra 1991. godine, označili su stvaranje Republike Srpske.
Skupština srpskog naroda u BiH osnovana je nakon što su 14. oktobra 1991. godine srpski poslanici preglasani u Skupštini tadašnje SR BiH.
Skupština je raspisala plebiscit o ostanku srpskog naroda u tadašnjoj zajedničkoj državi Jugoslaviji na kojem su se Srbi u BiH gotovo 100 odsto izjasnili za tu opciju.
Muslimani i Hrvati nisu priznali rezultat plebiscita, poslije čega su srpski poslanici iz svih stranaka u Skupštini SR BiH nastavili rad u Skupštini srpskog naroda i počeli donošenje akata kojima je konstituisana Republika Srpska.
Od desetak konstitutivnih akata koji su ustavnopravna osnova za stvaranje Republike Srpske dva su najbitnija – Deklaracija o proglašenju Republike Srpske i Ustav Republike Srpske.
Skupština srpskog naroda BiH Deklaraciju je usvojila 9. januara 1992, a Ustav 28. februara 1992. godine.
Jednoglasno usvojen na temeljima Deklaracije o osnivanju, prvi Ustav Republike Srpske garantovao je punu ravnopravnost i jednakost naroda i građana Republike.
Kao najviši konstitutivni pravni akt utvrdio je tip uređenja, sistem orgnizacije vlasti i sve druge poluge sistema, a istog dana donesen je i Ustavni zakon koji je omogućio njegovu primjenu i funkcionisanje Republike.
Ustav je donesen s prvobitnom namjerom da se spriječi prerano priznanje BiH i da se međunarodni faktori upozore i urazume da počnu da vode ozbiljne razgovore o unutrašnjem uređenju BiH, jer ono koje je postojalo prema Ustavu BiH iz 1974. nije moglo održati unutrašnji mir i nacionalnu ravnotežu.
Ustav je najvažniji dokument koji potvrđuje kontinuitet postojanja i funkcionisanja demokratskih institucija i državotvornosti Republike Srpske u okviru BiH.
Najviši pravni akt Republike Srpske, koji je uz određene amandmane i danas na snazi, donesen je prije izbijanja tragičnih sukoba i proglašenja nezavisnosti BiH mimo volje srpskog naroda.
Dio odredbi Ustava rađen je autonomno u Narodnoj skupštini, a dio je nametala međunarodna zajednica. Među izmjenama su i one koje su se odnosile na ograničavanje nadležnosti Srpske u korist zajedničkih organa BiH, kao i uspostavljanje Vijeća naroda.
Skupština srpskog naroda radila je u Sarajevu od 24. oktobra 1991. godine, sve dok joj nije onemogućen rad i zaprijetila fizička opasnost za poslanike i funkcionere.
Tokom marta 1992. godine Skupština je svoje sjedište dislocirala na Pale, gdje je nastavljen njen rad i dalje konstituisanje Republike Srpske.
Lukić: Donošenje Ustava je najvažniji događaj za Srbe u 20. vijeku
Donošenje prvog Ustava Republike Srpske bio je odgovor na potpuno nezakonitu, protivpravnu i sumanutu secesiju BiH od bivše Jugoslavije koji su pokušali da izvrše pripadnici hrvatskog i muslimanskog naroda i najvažniji je događaj za srpski narod sa lijeve obale Drine u 20. vijeku, izjavio je Srni pravni ekspert i jedan od tvoraca ovog ustava Radomir Lukić.
– Srpskom narodu tada nije ostalo ništa drugo nego da se samoorganizuje i zaštiti svoja prava na identitet, vlastito postojanje i političko odlučivanje da svoju sudbinu ne prepusti u ruke muslimanima i Hrvatima – rekao je Lukić povodom 28 godina od donošenja prvog Ustava Republike Srpske.
Prema njegovim riječima, drugi izvor ovog ustava u to vrijeme nije postojao jer je Ustav, sa Deklaracijom o proglašenju Republike srpskog naroda BiH, htio da spriječi to prerano, potpuno neutemeljeno, diletantsko priznavanje BiH za samostalnu i nezavisnu državu.
– Ustav je u najvećem dijelu izdržao probu svog vremena. Prvo je bio napravljen da spriječi secesiju, potom da služi kao Ustav jedne jednice u BiH, naposljetku je tri godine funkcionisao kao Ustav samostalne države, a načela na kojima je on zasnovan doživjele su svoju verifikaciju – istakao je Lukić.
Ustav je, podsjetio je on, imao svoju sudbinu koja je nešto modifikovana potpisivanjem Opšteg okvirnog sporazuma o miru za BiH kada je postao ustav jedne federalne jedinice i morao je u nekim svojim elementima da bude usklađen sa njim, kao na primjer da bude eleminisana odredba da je Republika Srpska dio SR Jugoslavije.
– Ustav Republike Srpske je ispunio svoju istorijsku misiju i srpski narod je našao za sebe svoju sigurnu i jedinu dobru kuću, a to je Republika Srpska jer Srba u Federacije BiH nema ili ih ima samo u mikrotragovima, Srba u Hrvatskoj takođe nema ili ih ima u mikrotragovima. Srba ima samo u Republici Srpskoj gdje mogu mirno i spokojno da žive – konstatovao je Lukić.
On kaže da je, s obzirom na potonju situaciju u BiH, rano govoriti o daljem razvoju događaja i promjeni Ustava Republike Srpske, napominjući da zastupa tezu da nema nikakvih posebnih razloga da se mijenjaju načela na kojima je zasnovan ovaj ustav.
– Šta će da bude sa BiH, pa odatle šta će da bude sa Ustavom Republike Srpske, za sada je rano govoriti jer to ne zavisi samo od Srba, nego i od ponašanja druga dva konstitutivna naroda, ali i pripadnika brojnih nacionalnih, etničkih, vjerskih manjina koji žive u BiH – naveo je profesor Pravnog fakulteta u Palama.
Lukić je istakao da je ponosan i zahvalan istoriji što mu je omogućila da učestvuje u pisanju Ustava Republike Srpske.
– Pokojni akademik Gašo Mijanović i ja krajnji smo redaktori i zapravo istinski pravi pisci tog ustava. Srećan sam da sam mogao na taj način da učestvujem u tom velikom činu za srpski narod na lijevoj obali Drini – naglasio je Lukić.
Krajišnik: Ustav Srpske je brana unitarnoj BiH
Prvi predsjednik Narodne skupštine Republike Srpske Momčilo Krajišnik izjavio je Srni da je prvi Ustav Republike Srpske usvojen poslije poluuspješne konferencije u Lisabonu 1992. godine i da je on brana unitarnoj BiH.
– To su bili počeci principa koji su poslije nazvani „Kutiljerov plan“, kada su tri strane napravile preliminarni sporazum. Ustav Republike Srpske nastao je nakon što je muslimanska strana odustala od ‘Kutiljerovog plana’ koji je predviđao da se BiH transformiše u uniju tri republike – srpsku, muslimansku i hrvatsku – naglasio je Krajišnik, koji je predsjednik Asocijacije „Stvaraoci Republike Srpske“ .
On je podsjetio da je prvi Ustav Republike Srpske jednoglasno usvojila Skupština srpskog naroda u BiH 28. februara 1992, koja je ranije, 9. januara, donijela Deklaraciju o proglašenju Republike srpskog naroda BiH.
– Ustav je tada donesen po uzoru na najsavremenije evropske ustave. Osnovna podloga je bio Ustav Srbije, odnosno, tadašnje Savezne Republike Jugoslavije – precizirao je Krajišnik, te napomenuo da je najviše izmjena Ustav doživio, uglavnom, nasilnim putem.
On je ocijenio da je svaka promjena u Ustavu BiH njegovo skrnavljenje, politička provokacija i želja da se napravi unitarna BiH, što neminovno vodi u rat.
– To je nešto što je mimo Dejtonskog mirovnog sporazuma, pokušaj da se napravi jedna unitarna BiH, a znamo da unitarna BiH i sam pokušaj da se ona napravi vodi u rat – ukazao je Krajišnik.
On je napomenuo da je Ustav BiH kompatibilan sa Ustavom Republike Srpske, te da je sve, što je i bilo sporno, usaglašeno kada je počelo sprovođenje Dejtonskog mirovnog sporazuma.
Prvi predsjednik Narodne skupštine Republike Srpske naglasio je da je Ustav jedan od najvažnijih akata Srpske, zbog čega bi trebalo oprezno ući u njegove eventualne izmjene i dogradnju.
– Ukoliko se bude prišlo izmjeni Ustava Republike Srpske, to treba uraditi sa dosta opreza. On ne smije biti revolucionarno mijenjan – ocijenio je Krajišnik.
On smatra da eventualne izmjene Ustava Republike Srpske treba kreirati po specifičnostima srpskog naroda, nikako prema uticajima sa strane.
– Treba napraviti ključ. Opasna je kod nas regionalizacija, jer smo skloni da taj svoj atar pretvorimo u viši stepen organizovanja, čak i do države. Pobornik sam da Republika Srpska treba decentralizovati vlast i zbog policentričnih razloga i zbog toga što u svakom dijelu Srpske treba da bude prisutan dio centralne vlasti – naglasio je Krajišnik.
On je dodao da to treba da služi na čast međunarodnim posrednicima koji su radili posao koji ne razumiju, a želja im je bila da naprave vještačku državu.
Kasagić: Republika Srpska je stvorena u Sarajevu
Poslanik u prvom sazivu Narodne skupštine Republike Srpske Rajko Kasagić rekao je Srni da je usvajanje Ustava Republike Srpske 28. februara 1992. godine bio ključ za postavljanje temelja Srpske.
Kasagić je podsjetio da je povod za donošenje ovog pravnog akta bio neustavni referendum bošnjačko-hrvatske strane u BiH.
– Taj referendum raspisan je mimo Ustava tadašnje Jugoslavije jer je referendum o izdvajanju republika iz Jugoslavije mogla raspisati samo Skupština tadašnje zajedničke države – istakao je Kasagić.
Međutim, naveo je on, bošnjačko-hrvatska strana nije se držala odredaba Ustava BiH o zaštiti nacionalnih interesa naroda i rezultat toga je stvaranje Republike Srpske, odnosno donošenje Ustava.
Prema Kasagićevim riječima, Republika Srpska je stvorena u Sarajevu.
– Naziv Demokratska Republika Srpska dobili smo od bivšeg komandanta sektora Sarajevo u okviru Unprofora, kanadskog generala Luisa Mekenzija. Kao član komisije za utvrđivanje naziva Republike Srpske to sam proslijedio Narodnoj skupštini Srpske, koja je zasijedala u Banjaluci – rekao je Kasagić.
On je naveo da je parlament izbacio riječ demokratska i ostalo je Republika Srpska.
– Na sjednici parlamenta u Banjaluci je konačno zaokružen naziv Republika Srpska i kompletna struktura Ustava Srpske – istakao je Kasagić.
On smatra da Ustav Srpske ne treba mijenjati, jer iza njega stoje Rusija i SAD i svi potpisnici Dejtonskog mirovnog sporazuma.
Prema njegovim riječima, problem u BiH nije njena struktura, jer takvih primjera ima desetak u svijetu, već nesaradnja političara i pokušaj da se revidira procenat koji pripada Srpskoj tako što se sada prisvaja dio teritorije koji je bio na državnom nivou u vrijeme bivše Jugoslavije, odnosno poljoprivredna dobra.
– Ako se to prisvaja, onda se moraju prisvajati i jugoslovenska načela i moramo se vraćati u Jugoslaviju – rekao je Kasagić.
On je dodao da je rat mnogo toga promijenio, postoje dva entiteta i granica između njih, ali saradnja mora da bude na visokom nivou.
Čavić: Da nije bilo Ustava, imali bi samo jednu od srpskih buna
Da nije bilo političkog djelovanja u vrijeme ratne krize u BiH i da istovremeno sa oružanom borbom, koja je ubrzo nakon toga nastupila, Republika Srpska nije imala Ustav i da na osnovu njega nije uspostavljena državnost, to bi bila samo jedna od srpskih buna u zadnja dva vijeka na prostoru BiH za statusna pitanja Republike Srpske, istakao je lider NDP-a Dragan Čavić.
Povodom 28 godina od donošenja prvog Ustava Republike Srpske, Čavić je izjavio za Srnu da ne postoji država koja nije utemeljena na ustavu.
On je podsjetio da je Republika Srpska bila država bez međunarodnog priznanja i uvijek je u međunarodnim pregovorima imala prefiks takozvana Republika Srpska, sve do početka pregovora 1995. godine kada su utvrđeni temelji na kojima će se uspostaviti mir i Republika Srpske postala međunarodno priznat entitet u BiH.
Čavić je dodao da je Ustav Republike Srpske nakon toga usaglašen sa Dejtonskim sporazumom i kao takav izmijenjen i danas je, od svog utemeljenja 1992. godine, u ključnim odredbama koje definišu Republiku Srpsku i njenu državnost ostao nepromijenjen.
On smatra da je odavno vrijeme da se izmijeni Ustav Republike Srpske jer postoje odredbe koje su potpuno u suprotnosti sa Evropskom konvencijom o ljudskim pravima, ali da bi bilo bolje da se radi potpuno novi Ustav, s obzirom na to da je u međuvremenu mijenjan velikim brojem amandmana.
Čavić je rekao da ne vidi da u ovom trenutku postoji politička volja kod onih koji u Vijeću naroda mogu da blokiraju donošenje novog ustava da pristanu na takav aranžman.
– Bilo je i pokušaja izmjena, ali Vijeće naroda Republike Srpske, odnosno Klub Bošnjaka u kontinuitetu opstruiše bilo kakvu izmjenu Ustava, a najmanje u dijelu koji se tiče ukidanja smrtne kazne i definisanje Banjaluke kao glavnog grada – rekao je Čavić Srni.
Stevandić: Donošenje prvog Ustava najvredniji dio istorije Srpske
Predsjednik Ujedinjene Srpske Nenad Stevandić rekao je Srni da je početak 1992. godine najljepši i najvredniji dio istorije Republike Srpske jer je 9. januara donesena odluka o osnivanju Srpske, a 28. februara i njen prvi Ustav.
– To su dva najvažnija datuma. Tada su donesena dva konstitutivna akta i zato je to predmet stalnih napada – naglasio je Stevandić.
Prema njegovim riječima, davanjem zasluženog značaja 28. februaru srpski narod pokazuje da poštuje svoje postojanje.
– Donošenjem Ustava utvrđena su pravila na kojima se zasniva funkcionisanje svake države i svakog naroda. Onima kojima je to trn u oku mi ne možemo pomoći, oni treba sami sebi da pomognu i da odustanu od nasrtaja na Ustav Republike Srpske – poručio je Stevandić.
On je dodao da je prošlo 28 godina od donošenja prvog Ustava Srpske i da se može razmišljati o njegovoj promjeni, unapređenju i uklapanju u moderno vrijeme.
– Sve to treba da bude utemeljeno na pravima koja imaju svi narodi kao što su samoopredjeljenje, postojanje, jezik, kultura, nacija, identitet… To ugrađujemo u svaki naš akt – i u Ustav i u sve vrste deklaracija. Naše postojanje se zasniva na aktima i kao svi veliki narodi imamo datume koje obilježavamo kada su ti akti nastali – rekao je Stevandić.
Kalinić: Ustav iz 1992. je rodni list Srpske
Nekadašnji predsjednik Narodne skupštine Republike Srpske Dragan Kalinić rekao je da je Ustav iz 1992. svojevrsni „rodni list Republike Srpske“.
– Onda kada su Ustav kreirali ustavotvorni autoriteti srpskog naroda u BiH i kada smo ga kao poslanici hrabro usvojili prije 28 godina u Skupštini srpskog naroda u BiH sadržavao je sve bitne evropske norme počev od zaštite ljudskih i građanskih prava i sloboda, imovine, ekonomskog uređenja pa nadalje… i s toga možemo biti ponosni na tu svesrpsku odluku – istakao je Kalinić za Srnu.
On je naglasio da je Ustav postao istinski čuvar suvereniteta, integriteta i digniteta Republike Srpske i kao takav bio je nezaobilazan dio Dejtonskog mirovnog sporazuma.
– Ali, u godinama nakon Dejtona, što međunarodnim intervencionizmom, što postupcima domaćih političara, nažalost, urušavane su ustavne nadležnosti Republike Srpske. Kulminaciju takve ‘neokolonijalističke’ prakse predstavlja posljednja odluka Ustavnog suda BiH koja se tiče vlasništva nad našim zemljištem – ukazao je Kalinić.
On je ukazao da je zato Narodna skupština Republike Srpske morala jedinstveno da uspostavi tu „crvenu liniju“ mimo koje ni po koju cijenu ne može više da bude ustupaka.
– I kao što je donijela prvi Ustav Republike Srpske, Skupština je i danas jedini legalni i legitimni organ koji će, siguran sam, u bliskoj budućnosti pokrenuti postupak povratka najvažnijih dijelova tog urušenog suvereniteta u okvire izvornog Dejtonskog sporazuma. Bez toga će zaista biti neizvjesna budućnost BiH i pred tom alternativom besmisleno je zatvarati oči – ukazao je Kalinić.
Zbog toga se, kaže on, danas, u ovim dramatičnim okolnostima, ne bez razloga, sa punim pravom rukovodstvo Republike Srpske, kao i srpski član Predsjedništva BiH češće nego bilo koji njegov prethodnik obraćaju Narodnoj skupštini Srpske za konačan stav vezujući političku sudbinu Srpske za odluke ovog najvišeg zakonodavnog tijela kroz koje se svih ovih 30 godina reprezentuje suverena volja srpskog naroda u BiH.
